Mới đây trên Twitter, anh Wilson Wilson đã kể một câu chuyện cực kỳ thú vị về việc "lột xác" codebase của Senja nhờ vào việc viết tài liệu chi tiết. Anh chia sẻ về những khó khăn mà team gặp phải khi không có tài liệu chính thức, đặc biệt là những rủi ro tiềm ẩn – như việc các dev mới như @jfdelarosa cứ bị "kẹt cứng" vì không hiểu rõ chi tiết triển khai. Sau khi dành hẳn 3 tuần để viết 26,504 từ tài liệu (vâng, bạn không đọc nhầm đâu, hai mươi sáu ngàn năm trăm lẻ bốn từ!), Wilson nhận thấy hiệu suất của team tăng vọt và giá trị của Senja cũng được nâng lên đáng kể. Câu chuyện này là một lời nhắc nhở mạnh mẽ về tầm quan trọng của việc viết tài liệu trong lập trình, một chủ đề mà chúng ta cần "mổ xẻ" thêm.

Viết tài liệu không phải là "món ăn kèm" trong lập trình đâu, mà nó là "món chính" giúp phần mềm dễ dùng hơn, dễ bảo trì hơn, và sống lâu hơn. Một khảo sát cho thấy 34.7% lập trình viên gặp khó khăn lớn vì tài liệu kém chất lượng, dẫn đến hiểu lầm và làm chậm tiến độ. Câu chuyện của Wilson ở Senja là minh chứng rõ ràng: không có tài liệu thì team cứ như "gà mắc tóc", phụ thuộc vào kiến thức cá nhân và làm việc không trơn tru.

Trong lập trình, tài liệu thường được chia làm hai loại chính: tài liệu cho người dùng và tài liệu kỹ thuật. Tài liệu cho người dùng giúp người ta biết cách xài phần mềm, còn tài liệu kỹ thuật thì dành cho dev và đội ngũ kỹ thuật, cung cấp thông tin chi tiết về kiến trúc và chức năng của hệ thống. Dự án viết tài liệu của Wilson ở Senja chắc chắn đã bao gồm cả hai loại này, đảm bảo cả người dùng lẫn dev đều có thông tin rõ ràng, dễ hiểu.

Viết tài liệu ngon lành mang lại cả đống lợi ích. Nó tiết kiệm thời gian cho dev khi cần tra cứu thông tin, rút ngắn thời gian onboarding cho người mới, và đảm bảo kiến thức không bị "bốc hơi" khi có người nghỉ việc. Nhờ tài liệu của Wilson, @jfdelarosa không còn bị "kẹt" nữa, mà còn giúp team làm việc hiệu quả hơn. Điều này cũng tạo ra một văn hóa làm việc "chia lửa" trong team, giúp mọi người phối hợp nhịp nhàng hơn. Đây là bài học chuẩn chỉnh mà ngành lập trình luôn khuyến khích: ưu tiên viết tài liệu ngay từ đầu để tránh rối ren về sau.

Muốn tài liệu chất lượng, bạn cần làm gì? Đầu tiên, hãy rủ thêm mấy anh chị chuyên viết tài liệu (technical writer) vào team. Thứ hai, viết ngắn gọn, dễ hiểu, đừng "văn vở" quá. Cuối cùng, kiểm tra kỹ trước khi công bố. Những bước này không chỉ giúp tài liệu ngon hơn mà còn làm cả quy trình phát triển phần mềm mượt mà hơn. Wilson đã áp dụng những bí kíp này khi viết tài liệu cho Senja, và kết quả thì ai cũng thấy: team làm việc hiệu quả hơn, dự án chạy ngon lành hơn.

Dù Wilson chủ yếu nói về lập trình truyền thống, nhưng cũng đáng nhắc đến sự phát triển của các nền tảng low-code. Low-code giúp đơn giản hóa quy trình phát triển, có thể giảm bớt nhu cầu viết tài liệu. Nhưng đừng lầm tưởng là không cần tài liệu nhé! Dù là low-code hay high-code, tài liệu vẫn cần để đảm bảo mọi người trong team hiểu nhau và làm việc ăn ý.

Tài liệu chất lượng cao giống như "keo dính" giúp team gắn kết, đặc biệt là với các team lớn hoặc làm việc từ xa. Nó là "nguồn sự thật duy nhất" (single source of truth), giúp dev hiểu rõ trạng thái dự án và các quy tắc dù họ ở đâu hay làm việc lúc nào. Câu chuyện của Wilson ở Senja cho thấy tài liệu tốt có thể lấp đầy khoảng trống giao tiếp và tạo ra một môi trường làm việc đoàn kết hơn.

Dù lợi ích rõ ràng là thế, nhưng thực tế chỉ có 4% công ty thực sự viết tài liệu đầy đủ. Con số này cho thấy nhiều tổ chức vẫn "xem nhẹ" hoặc đánh giá thấp giá trị của tài liệu. Cách Wilson chủ động viết tài liệu cho Senja là một hình mẫu đáng học hỏi, chứng minh rằng đầu tư thời gian và công sức vào tài liệu có thể mang lại hiệu quả vượt mong đợi.

Tóm lại, hành trình viết tài liệu của Wilson Wilson cho codebase của Senja là minh chứng sống động cho sức mạnh "biến hình" của tài liệu trong lập trình. Bằng cách chia sẻ kinh nghiệm, anh không chỉ chỉ ra những thách thức mà nhiều dev đang gặp phải, mà còn vẽ ra một "bản đồ" để các team khác noi theo. Khi ngành lập trình ngày càng phát triển, tài liệu sẽ mãi là "cột trụ" của những dự án phần mềm thành công.